stanąć

1. Każdy kęs staje komuś kością w gardle «ktoś nie może nic przełknąć»: (...) każdy kęs stawał mi kością w gardle (...) wiedziałam, że częstują mnie z łaski. Roz tel 1996.

2. Noga, stopa ludzka (nigdy) gdzieś nie stanęła «w jakimś miejscu (nigdy) nie pojawił się człowiek»: Poznaliśmy nieco później w naturze i jeszcze potem w muzeum wiele okazów fauny tego surowego krajobrazu, w którym było dużo miejsc, gdzie stopa ludzka nie stanęła. J. J. Balwierz, Od Krakowa.

3. Serce komuś stanęło «czyjeś serce (chwilowo) przestało bić (z powodu silnych emocji)»: Pchnąłem drzwiczki, spodziewając się zobaczyć pierwszym rzutem oczu mojego charta. I w tej samej chwili serce mi stanęło. Charta nie było. W. Myśliwski, Widnokrąg.

4. Sprawa stanęła na ostrzu noża «nastąpiła, wyniknęła konieczność ostatecznego, decydującego rozstrzygnięcia czegoś, podjęcia ostatecznej decyzji»: W ostatnich dniach sprawa stanęła na ostrzu noża. Profesor Hoppe, zdaje się, zaczął podejrzewać, kto zamordował mu syna. T. Kostecki, Dom.

5. Stanąć dęba

a) «o zwierzęciu czworonożnym, zwykle o koniu: wspiąć się na tylnych nogach»: Kiedy po niebie fruwał sobie helikopter, ojciec Andrzeja (...) jechał przez wieś furmanką. Koń tak się tej machiny powietrznej wystraszył, że stanął dęba. ŻW 08/02/2002.

b) «o człowieku: sprzeciwić się, zbuntować się»: Z ciocią uzgodniłam, że będę mu co miesiąc przesyłać z Francji pieniądze (...) zakomunikowałam to Mirkowi. Po raz pierwszy chłopak stanął mi dęba. Kategorycznie odrzucił propozycję! Powiedział, że pójdzie do pracy i będzie studiował zaocznie. U. Milc-Ziembińska, Śmierć.

6. Stanąć na nogi, na nogach

a) «wyzdrowieć lub nabrać sił»: Kawa pomaga posłom stanąć na nogi. PR rep 2001.

b) «dźwignąć się z niedostatku, poprawić swoją sytuację materialną»: Przed rokiem (...) spaliło się moje mieszkanie. Spotkałam się wtedy z życzliwością i pomocą wielu osób, dzięki którym stanęłam wreszcie na nogi. GWr 04/09/1999.

7. Stanąć okoniem, sztorcem «nie zgodzić się na coś, stanowczo odmówić, zbuntować się, sprzeciwić się»: (...) Majerczyki stanęły okoniem. Nie chcą razem na kupie siedzieć. Dotąd musieli, tera nie. Kużdemu należy się osobna kuchnia, dwie izby, ogródek pod warzywa. T. Bojarska, Świtanie. Jak długo on był, nie mogłem migać się od roboty (...). Po odejściu M. stanąłem sztorcem. Byłem przecież starym więźniem. Zauważyłem, że są tacy, którzy nic albo prawie nic nie robią. S. Grzesiuk, Kacet.

8. Stanąć u kresu czegoś «dojść do końca, do zakończenia czegoś, zakończyć coś»: (...) arystokracja feudalna, stanąwszy u kresu pokojowych ustępstw na rzecz mieszczaństwa, znalazła się u kresu swego ideowego rozwoju (...). L. Flaszen, Cyrograf.

9. Stawać na głowie, posp. na łbie

a) «robić wszystko, co jest możliwe (w danej sprawie), używać wszelkich możliwych środków, wkładać w coś maksymalny wysiłek»: Redakcje stają na głowie, żeby ich gazety były bardziej niż zwykle atrakcyjne. Stąd zwiększona, na ogół podwójna objętość gazet, kolorowe dodatki i wkładki. GO 7/1996.

b) «wygłupiać się, dokazywać»

10. Stawać, stać przy kimś, przy czymś, po czyjejś stronie, przy czyimś, u czyjegoś boku; stawać w obronie kogoś, czegoś «popierać kogoś, opowiadać się po czyjejś stronie, występować w obronie kogoś lub czegoś»: Amerykańska prasa stanęła po stronie 30-letniej Jennifer, robiąc z niej ofiarę narzeczonego-kryminalisty. Viva 20/2000. Była z rodu kobiet, które wiedzą, czego chcą, które stawały przy boku swojego mężczyzny, gdy wymuszał ze strzelbą w ręku poszanowanie swojej własności, bronił swobód osadniczych. W. Żukrowski, Tablice. (...) na szczęście znaleźli się ludzie, gotowi stanąć w obronie prawdy i polskiej godności. Polityka 21/1995.

11. Stawać w poprzek (czemuś, komuś) «sprzeciwiać się, przeszkadzać czemuś, komuś»: (...) mają być zwalczani ci, którzy broniąc swych interesów kastowych, stawali w poprzek wolnościowym dążeniom narodu. Kuźnica 3/1949.

Coś, ktoś staje, stanął komuś w oczach, przed oczami, w myślach, w pamięci zob. I stać 1.

Coś staje, stanęło komuś kością, ością w gardle zob. gardło 2.

Coś staje, stanęło na porządku dziennym zob. porządek 1.

Coś stanęło na głowie zob. głowa 17.

Coś stanęło pod znakiem zapytania zob. znak 1.

Coś stanęło w martwym punkcie zob. punkt 2.

Czas stanął w miejscu zob. czas 7.

Język komuś staje kołkiem, kołem zob. język 3.

Ktoś stanął jak wryty zob. wryć.

Mózg staje! zob. mózg 2.

Oczy komuś stanęły w słup zob. słup 1.

Serce komuś stanęło w gardle zob. serce 23.

Stanąć (komuś, czemuś) na przeszkodzie, na drodze zob. I stać 3.

Stanąć mocno na ziemi zob. I stać 4.

Stanąć murem przeciwko komuś, czemuś zob. mur 5.

Stanąć murem za kimś, za czymś, przy kimś, przy czymś zob. mur 6.

Stanąć na gruncie czegoś zob. grunt 8.

Stanąć na jakimś stanowisku, na stanowisku, że... zob. stanowisko.

Stanąć na mocnych, na własnych nogach, mocno na nogach; stanąć o własnych siłach zob. I stać 5.

Stanąć na równe nogi zob. noga 22.

Stanąć na rzęsach zob. rzęsa.

Stanąć na uszach zob. ucho 28.

Stanąć na wysokości zadania zob. zadanie 2.

Stanąć pod bronią zob. I stać 6.

Stanąć przed Bogiem zob. Bóg 10.

Stanąć słupka zob. słupek.

Stanąć twarzą w twarz z czymś zob. twarz 8.

Stanąć w pąsach, w płomieniach, w ogniach zob. pąs.

Stanąć w szranki zob. szranki.

Stanąć z kimś przed ołtarzem, stanąć (z kimś) na ślubnym kobiercu zob. ołtarz 2.

Stanąć z kimś twarz w twarz, twarzą w twarz zob. twarz 7.

Stanąć z kimś, z czymś oko w oko zob. oko 56.

Stanął jak rażony gromem, piorunem, jakby w niego grom, piorun strzelił zob. grom 4.

Stawać przed kimś na (dwóch) łapkach zob. łapka 2.

Świeczki stanęły komuś w oczach zob. świeczka.

Włosy komuś stają, stanęły (dęba) (na głowie) zob. włosy 2.